Hızlı Git
Üzüm bağlarının eşsiz güzelliği, bağ bozumunun coşkulu kutlamaları ve beraberinde gelen birlik, beraberlik, bereket, neşe…
Yüzyıllardır kıymetli bir yere sahip olan üzümün olgunlaşma ve toplanma sürecini sizlerle paylaşmak, aynı zamanda seyahatlerinize de keyifli bir deneyim katmak için bağ bozumu festivallerine katılmak isterseniz seyahat rotanıza mutlaka eklemeniz gereken yerler hakkında tavsiyede bulunmak istedim. Umarım bu sene pandemi nedeniyle ara verilen festivallerin tadını seneye yazı uğurlarken sonbaharı ise karşılarken heyecanla kutlayabiliriz. Keyifli okumalar diliyorum.
Üzüm ve üzümle ilgili olan bağ, şarap, yaprak gibi kavramlar tarih boyunca hayatımızın her alanında önemli bir yere sahip olmuştur. Türk kültüründe bereket, sağlık, neşe, kan ve can sembolü olarak bilinir. Eski dönemlerde de kullanılan eşyalarda, mimari yapılarda üzüm sembolüne sıkça rastlanmıştır. Hala arkeolojik kazılarda üzüm sembolleri bulunmaktadır. Üzüm mitolojik dönemden beri en önemli meyvelerden biri olarak bilinmektedir. Tek tanrılı dinler döneminde dini açıdan değerli bir yere sahip olan şarap, Müslümanlığın yayılmasıyla beraber bazı bölgelerde önemini kaybetmiştir. Buna rağmen sanatta her zaman üzüm ve üzüm figürleri yer almaya devam etmiştir. Birçok şair, sanatçı, bilim insanı ve ressamın üzüm betimlemeleriyle süslenmiş şiirleri ve sözleri bulunmaktadır.
Biz de Paracelsus’un bu tanımıyla beraber üzümleri tanımaya mitolojiden başlayalım…
“Oysa anlayan biri, hem sever hem fark eder hem de görür. Bir şeyde ne kadar çok bilgi varsa, o kadar büyük sevgi vardır. Bütün meyvelerin çileklerle aynı zamanda olgunlaştığını zanneden biri, üzümleri hiç tanımıyor demektir.”
Paracelsus
Bağ Bozumunun Mitolojideki Yeri
Şarap Tanrısı Dionysos…
Mitolojide üzüm bağları denildiği zaman aklımıza ilk gelen şey Yunan mitolojisinde yer alan 12 Olimpos tanrısından biri olan Dionysos’dur. Titanlar tarafından kaçırılan Dionysos, küçük parçalara bölünür. Dionysos’un büyük annesi Rhea ise bu parçaları birleştirerek Dionysos’u kurtarır ve bu sebepten dolayı Dionysos’un iki kere doğduğuna inanılır. İki kere doğan anlamına gelen Dionysos’un sembolü asma ağacıdır ve şarap tanrısı olarak kabul edilir. Bir başka rivayete göre de en güçlü ve önemi tanrı olarak bilinen gök ve şimşek tanrısı Zeus’un, Thebai kralı Kadmos ve Harmonia’dan olan kızı Semele ile yaşadığı aşkın meyvesi olan Dionysos, Hera’nın hiddetinden korunmak için uzaklarda bulunan Nysa isimli dağ yamacına gönderilmiştir. Burada su perileri Nymphe’ler, Maenad’lar ve Cupid’ler arasında büyümüştür ve şarabı bulmuştur. Nysa Antik Kenti Aydın sınırları içinde yer almaktadır.
Dionysos aynı zamanda bir doğa tanrısıdır ve onun simgelediği şey aslında insan ve doğa arasındaki ilişkidir. İnsan ve doğanın uyum içinde yaşayıp bu durumdan keyif alma sürecini anlatır bizlere. Bu süreçteki dostu ise şarap ve beraberinde gelen sarhoşluktur. Bağ bozumu festivallerinin temeli Dionysos adına yapılan şenliklere dayanır. Aynı zamanda onun adına düzenlenen şenliklerde tiyatronun da temeli atılmıştır. Böylece yüzyıllardır üzüm bağlarından şarap elde etme zamanı geldiğinde eğlenceler düzenlenir ve bu dönem üzüm bağlarının yeniden oluşum sürecinin başlangıcı olarak nitelendirilir.
Bağ Bozumu Nedir?
Bağ bozumu üzüme duyulan saygının; beraberliğe, sevince, paylaşmaya ve üretime dönüşmesi anlamına gelmektedir. Bütün yıl boyunca emek ve sevgi ile yetiştirilen üzüm ağaçlarındaki üzümlerin toplanma zamanıdır. Yılda bir kere meyve veren ve üreticiler için gelir kaynağı olan bu dönem çiftçiler için kutsal sayılmaktadır.
Bağ bozumu köklü bir geçmişe sahiptir. Bu dönem sadece üzümleri toplamak anlamına gelmemektedir. Her kültürde farklı bir geleneğe sahip olan bağ bozumunun ortak anlamı ise bereket ve umuttur.
Bağ Bozumu Ne Zaman Yapılır?
Üzümlerin toplanma zamanı olan bağ bozumu, üzümlerin son olgunlaşmaya girdiği dönemde yapılır. Bu dönem üzüm tanelerinin yeşilden sarıya veya kırmızı-mor renginde oldukları zamanda gerçekleştirilir. Yaklaşık olarak meyve tutumundan 30-70 gün sonra gerçekleştirilir. Bu süreçte ise tanelerin asit içeriğinde azalma olurken şeker içeriğinde iste artma meydana gelir. 1 dekarda yaklaşık olarak 800 kilo civarında üzüm elde edilir.
Ancak bağ bozumu tarihini net olarak belirlemek pek kolay değildir. Üzüm bağlarının bulunduğu yerin hava koşulları, toprak türü, üzüm çeşidi ve yeri gibi faktörler önemlidir. Genel olarak kuzey yarım kürede ağustos ile kasım aylarında gerçekleşirken güney yarım kürede ise mart ile ağustos ayları arasında gerçekleşir.
Bağ Bozumu Nasıl Yapılır?
Üzüm hasadı elle ya da makineyle yapılabilir. Genellikle el ile hasat edilen üzüm salkımları bağ bıçakları ve makaslarıyla kesildikten sonra sepetlere, küfelere doldurulur. Üzümler salkımlarından ayrıldıktan sonra potasyum nitratlı bir çözelti içine koyulur ve güneşte bekletilmeye bırakılır. El ile hasat yöntemi genellikle sofralık üzümler için kullanılır.
Mekanik hasat ise daha çok şaraplık çeşitlerin toplanmasında kullanılır. Gelişmiş makineler ve kauçuk yardımı ile zarar vermeden üzüm taneleri makinenin taşıma bandı üzerine düşürülür. Yabancı cisimler çıkarılarak üzümler özel kaplara yerleştirilir. Daha sonra üretim çeşitliliğine göre hazırlanırlar. Toplanan üzümler genellikle şarap ya da pekmez yapımında kullanılır ya da kurutulur.
Türkiye’de Bağ Bozumu
Ülkemizde birçok ilde bağ bozumu yapılmakta ve eğlenceli festivaller düzenlenmektedir. Yaz aylarının gelmesiyle beraber özellikle Ege ve Trakya illerine düzenlenen bağ bozumu turları bu dönemin en bilinenleridir. Eylül ayının gelmesiyle Kapadokya, Bozcaada, Çanakkale, Denizli, Elazığ, İzmir, Tekirdağ ve Kırklareli gibi birçok ilde şenliklerle karşılaşmak mümkün.
Türkiye’de En Bilinen 6 Bağ Bozumu Festivali;
1. Kapadokya-Ürgüp Bağ Bozumu Festivali:
Kapadokya’nın eşsiz doğal güzelliği içindeki üzüm bağları…
Doğal güzelliğiyle kendine hayranlık bırakan Kapadokya’da bağcılığın Hititler döneminde başladığı biliniyor. Burada Frig, Pers ve Helenistik dönemde de devam eden bağcılığın, Ürgüp’ün topraklarında özel olarak yetişen Dimrik üzümünün ismini mitolojideki toprak tanrısı olan Demeter’den aldığı rivayetler arasındadır. Kapadokya’nın az yağış alması ve topraklarının verimli olması burada yetişen üzüm tanelerinin özel olmasına neden oluyor. Osmanlı döneminde saray mutfağında da kullanıldığı bilinen üzümler kendine has bir aromaya sahiptir.
Günümüzde Kapadokya Ürgüp Bağ Bozumu Festivali eylül ayının ikinci haftasında gerçekleşiyor. Belediye tarafından planlanan festivale birçok kuruluş, kaymakamlık ve çiftçilerde destek veriyor.
Hem Kapadokya’nın eşsiz sokaklarını gezmek, peri bacalarının güzelliğine yakından şahit olmak hem de bağ bozumu festivalinde bulunmak güzel bir deneyim olacaktır.
2. Bozcaada Bağ Bozumu Festivali:
Ege’nin yıldızlara en yakın adası…
Bozcaada, bağ bozumu festivalleri denildiği zaman ilk aklımıza gelen yerlerden biridir. Henüz yaz aylarının başındayken bile buradaki festival için turlar düzenlenmeye başlıyor ve yoğun ilgi görüyor. Ege’nin mutlaka gidilmesi gereken yerlerinden biri olan Bozcaada; manzarasıyla, insanıyla, mutfağıyla, Rum sokağıyla, tatlı rüzgarıyla bambaşka bir atmosfer sunuyor bizlere.
Bozcaada’da Eylül ayının ilk haftasında kutlanmaya başlayan bağ bozumu festivallerinde eski gelenekleri hatırlamak için çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Şarkılar eşliğinde bağcılar, işçiler, turistler merkezden kalkan traktörler ile hep beraber bağlara gidiyor, üzümler toplanıyor ve ada meydanına taşınıyor.
Adanın güzel havasını içinize çekmek, Bozcaada’nın pırıl pırıl olan denizinde yüzmek ve mitolojide yıldızların en yakın olduğu yer olarak bilinen Polente Tepesi’nde güneşi uğurlarken yıldızları karşılamak isterseniz seyahat planınızı bağ bozumu döneminde yaparak tatilinizi daha keyifli bir hale getirmenizi ve mutlaka şaraplarının da tadına bakmanızı tavsiye ederim. Eminim ki adanın sıcak halkı ve doğal güzelliği sizlere huzur verecektir.
3. Elazığ Bağ Bozumu Festivali:
Öküzgözü’nün Ana Vatanı…
Bağ bozumu festivallerinin genellikle Ege ve Trakya civarlarında yapılanları popülerlik kazanmış olsa da; su kaynakları ve verimli ovalarıyla Anadolu’daki en eski yerleşim yerlerinden olan Elazığ, Öküzgözü adı verilen üzüm çeşidinin ana vatanı kabul ediliyor. Ege ve Trakya bölgelerinde yetiştirilen Öküzgözü bu bölgenin yerel bitkilerinden sadece bir tanesi. Türkiye’nin en iri taneli Öküzgözü’nün yetiştiği Elazığ’da dağ eteklerinde yetişen üzümler bizlere doğanın gücünü ve kıymetini bir kez daha gösteriyor. Rotayı doğu bölgelerine doğru çevirmek isteyenler mutlaka Türkiye’nin en özel üzüm bağlarından biri olan Aydıncık Köyü’nü de ziyaret etmeli.
4. İzmir Gökçealan Üzüm Festivali:
Tarihi Antik Kentin kıyısında…
İzmir denildiği zaman ilk aklımıza gelen tarihi yerlerden biri olan Efes Antik kentinin de içinde yer aldığı Selçuk’a bağlı olan Gökçealan’da Eylül ayının ikinci haftasında üzüm festivali düzenleniyor. Gökçealan’daki festivalin asıl amacı ise bölgeye özgü olan Osmanca üzümünü tanıtmaktır. Böylece bölgenin tarımsal değerleri de ön plana çıkmış oluyor.
5.Urla Geleneksel Bağ Bozumu Şenlikleri:
İzmir’in sevilen sahil kasabası….
İzmir’de gerçekleşen bir diğer bağ bozumu festivali ise sevilen tatil yerlerinden biri olan Urla’da yapılıyor. Her sene şenliklerle kutlanan bağ bozumu tarihi değişiklik gösterse de diğer bölgelere göre daha erken gerçekleşiyor.
6. Kırklareli Bağ Bozumu Şenlikleri:
Trakya’nın en kuzeyinde yer alan tarihi şehir…
Eylül ayında hareketlenen ve bağ bozumunun coşkuyla kutlandığı yerlerden bir diğeri ise Kırklareli…Son on yıldır düzenli olarak yapılan Yayla Bolluk, Bereket, Hasat ve Bağ Bozumu Şenliği’nde Kırklareli halkıyla ve çevre köylerden gelen kişilerle beraber keyifli anlar yaşanıyor. Özellikle İstanbul’da yaşıyorsanız Kırklareli ve Trakya bölgelerindeki bağ bozumu şenliklerini mutlaka deneyimlemelisiniz.
Faydalanılan Kaynaklar:
- https://wikifarmer.com/tr/uzum-hasadi-uzum-baginda-hasat-ne-zaman-ve-nasil-yapilir/
- https://blog.flypgs.com/bag-bozumu-festivalleri/#bag_bozumunda_ne_yapilir_uzumlerin_en_olgun_zamaninbsp
- https://www.ntv.com.tr/galeri/seyahat/turkiyenin-en-keyifli-bag-bozumu-rotalari,mZ6R-DTR8Ey0l-hOCr2fwg/Y2hDV9MNrEGZ47CpflD_MA
- https://www.nefisyemektarifleri.com/blog/bag-bozumu-nedir-ne-zaman-yapilir-bag-bozumu-senlikleri/
- https://wikifarmer.com/tr/uzum-hasadi-uzum-baginda-hasat-ne-zaman-ve-nasil-yapilir/
- http://apelasyon.com/Yazi/8-asmayi-bekleyen-tanri-dionysos
- http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/ebru_senocak_turk_halk_kulturu_ve_mitolojik_baglam_uzum.pdf
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/603718
- https://www.seturday.com/gurme/binlerce-yillik-solen-bag-bozumu
- https://tarihiolay.com/mitoloji/yunan-mitolojisi/dionysos/
- www.bozcaada.bel.tr
- urgup.bel.tr
- www.kirklareligazetesi.com.tr/kesimoglu-senligimiz-dayanismamizin-eseridir/16688/
