Boston Park Sistemi: Planlanmış Kent Parkları Zinciri

Kent parkları, nüfusun çeşitliliği ve ihtiyaçları yönünden zengin olan kentlerin en önemli parçalarından biridir. Günümüzde göçler sebebiyle karşılaştığımız yoğun nüfus artışı göz önünde bulundurulduğunda, kentlerin özellikle yeşil alanlar dikkate alınarak doğru bir şekilde planlanması gerekmektedir. Yaşadığımız toplumu sosyal, kültürel ve ekonomik yönden şekillendiren kentlerin de doğru planlanmış ve tasarlanmış kent parkları ile şekillendirilmesi büyük önem taşımaktadır.

Geçmiş dönemlerdeki modern toplumlar şehirlerini yeniden tasarlarken yeşil alanların önemini benimsemiş ve çeşitli kent parkı projeleri planlamıştır. Bu planlanmış kent parklarının ilk örneklerinden biri olarak Amerika Birleşik Devletleri’nin Boston şehrinde Frederick Law Olmsted tarafından planlanan ve Boston Park Sistemi olarak adlandırılan kent parkları zinciri gösterilmektedir¹. Biz de sizler için orijinal olarak Emerald Necklace olarak adlandırılan ve kent içinde bir gerdanlığına benzetilen Boston Park Sistemi’nin özelliklerini ve içerisinde yer alan kent parklarını araştırdık.  

Boston Park Sistemi Nedir?

Amerika Birleşik Devletleri’nde yer alan Massachusetts Eyaletinin başkenti ve en büyük şehri olan Boston, aynı zamanda ülkenin en popüler ve yaşanabilir şehirlerinden biridir. Ayrıca, 1634 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin ilk halka açık parkı olan Boston Common’ın ve 1897 yılında ilk metro sistemi olan Tremont Street Metrosu’nun bu bölgede kurulması Boston şehrini öncü ve yenilikçi bir konuma getirmiştir².

Bu değerlerin yanı sıra, 1878 yılında peyzaj mimarlığının öncülerinden Frederick Law Olmsted’in şehri kuşatacak şekilde kent parkları sistemi planlaması ve uygulamaya başlaması ile Boston şehri daha da önem kazanmıştır. Boston Park Sistemi olarak adlandırılan bu planlama, kent içerisinde bataklık haline gelen bölgelerin temizlenmesi ve kontrol edilmesi amacıyla düşünülmüştür. Sistem içerisindeki parklar arasında park yolları olarak adlandırılan ağaçlı yollar ve nehir kenarlarındaki su yolları ile bağlantılar kurulmuş ve kentin yeşil altyapısına katkı sağlanmıştır³.

• 

Boston Park Sistemi içerisindeki parklardan bahsetmeden önce Olmsted’in kentsel peyzajların tasarımı ile ilgili geliştirdiği fikirleri incelemekte fayda var. Günümüzde hâlâ etkisi hissedilen tasarım yaklaşımı ile Olmsted, kentlerdeki yeşil alanları tasarlarken şehirde yaşayan insanların kırsal peyzajı tüm doğal yanı ile deneyimleyebilecekleri mekanlar yaratmayı ve böylece toplumu güçlendirmeyi hedeflemiştir. Böylece insanları kentin yapay etkilerinden uzaklaştıran, doğal yaşam ile buluşturan ve kolaylıkla ulaşabilecekleri bir kent parkı zinciri ile Boston Park Sistemi ortaya çıkmıştır⁴. Gelin hep beraber bu sistem içerisindeki kent parkları örneklerini ve bu parkların özelliklerini inceleyelim.  

Boston Park Sistemi İçerisindeki Kent Parkları

1- Boston Common, Public Garden ve Commonwealth Avenue Mall

Park Sistemi’nin başlangıcını oluşturan bu üç mekânı tek başlıkta açıklayacağız. Öncelikli olarak Boston Common olarak adlandırılan birinci park 1634 yılında kurulmuştur ve Amerika Birleşik Devletleri’nin en eski kent parkı olaran bilinmektedir. Park, 20 hektarlık bir alanda yer alır ve şehrin önemli caddeleri tarafından sınırlandırılır. Ülke için önemli birçok tarihi anıt, önemli kişilerin mezarları, çeşitli heykeller, müzik aktiviteleri için bir orkestra ve daha fazlası Boston Common’da bulunmaktadır.

Boston Common’ın bitişiğinde bulunan Public Garden (Millet Bahçesi), Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk halka açık botanik bahçesi olarak bilinmektedir. Dikdörtgen bir şekle sahip olan ve içerisinde de bir gölet bulunan bu bahçe, İngiliz bahçesi stilinde tasarlanmıştır. Bu sebeple oldukça doğal bir görünüme sahip olan Public Garden, içerisinde çok sayıda yerli bitki türü barındırmaktadır. Göl kıyısında sıralanan Salkım Söğüt (Salix babylonica) ağaçlarına ek olarak patikalar etrafında Mabet Ağacı (Ginkgo biloba), Sahil Sekoyası (Sequoia sempervirens), Avrupa Kayını (Fagus sylvatica), Amerika karaağacı (Ulmus americana), At kestanesi (Aesculus sp.) bulunmaktadır. Aynı zamanda çok sayıda gül ve diğer çiçekli çalılar Public Garden içerisine belirli dönemlerde dikilmektedir.

Commonwealth Avenue (Commonwealth Bulvarı) olarak adlandırılan son kısım ise bahçeyi Boston Park Sistemin geri kalanıyla birleştiren ve 17,7 km uzunluğunda olan yeşil bir caddedir. Merkezinde yer alan ve geniş bir çimen alana sahip alışveriş merkezi ile bölünmüş bir park yolu olarak da bilinir.

2- Back Bay Fens

Kent içerisinde vahşi yaşamın da desteklendiği bir park olan Back Bay Fens, Frederick Law Olmsted tarafından Boston Park Sistemi içerisinde bir bağlantı kurmak amacıyla tasarlanmıştır. Büyük bir alanda yer alan ve eskiden bir bataklık olan park, günümüzde kent içerisinde doğal bir peyzaj oluşturmaktadır. İçerisinde 1930’da peyzaj mimarı Arthur Shurcliff tarafından çiçeklere meraklı insanların özellikle gül kültürünü öğrenmeleri için tasarlanan James P. Kelleher Gül Bahçesi ve 2.Dünya Savaşı’ndan sonra halkı kendi sebze ve meyvesini yetiştirmeye teşvik etmek için kurulan Fenway Zafer Bahçeleri bulunmaktadır. Ayrıca Amerikan futbolu, basketbol, lakros gibi sporlar için büyük bir spor tesisi ve çeşitli savaş anıtları da bu park içerisinde yer alır.

3- “The Riverway” Park Yolu

Boston Park Sistemleri içerisindeki parklar arasında bağlantı kurmak amacıyla Olmsted tarafından tasarlan park yollarından biri de Riverway’dir. Back Bay Fens’in bitişinden başlayan bu park yolu, bir taş köprü aracılığıyla Muddy Nehri’nden Olmsted Park’a giden yolu takip etmektedir. Köprüler, Olmsted’in Boston Park Sistemi içerisinde gerek nehirler etrafında gerekse farklı ulaşım türlerini ayırmaya çalıştığı her yerde çok önemli bir rol üstlenmiştir.

4- Olmsted Park

Orijinal olarak ismi Leverett Park olan bu park, 1900 yılında bu park sisteminin tasarımcısı Frederick Law Olmsted’i anmak amacıyla Olmsted Park olarak yeniden adlandırılmıştır. Park içerisinde 1890’larda bir bataklığın onarılmasıyla büyük bir göle dönüştürülen Leverett Gölü ve iki küçük göl bulunmaktadır. Daha sonra gerçekleştirilen iyileştirme projeleri ile Olmsted Park içerisine bisiklet ve yaya yolları eklenmiş, yaya köprüleri onarılmış ve ahşap yaya kaldırımı yerleştirilmiştir. Ayrıca, 2006 yılında Muddy Nehri’nin park içerisindeki çamurlu kısmı restore edilmiş, istilacı bitki türleri temizlenmiş ve ağaçlar ve çalılar ile yeniden bitkilendirme çalışmaları yapılmıştır.

5- Jamaika Göleti

Yaklaşık yarım hektarlık bir alana ve 16 metre derinliğe sahip olan Jamaika Göleti, Boston’daki en büyük tatlı su kaynağıdır. Gölet etrafında 2,4 km uzunluğunda bir yürüyüş yolu bulunmaktadır. Böylece, Boston şehri sakinlerine Jamaika Göleti ve çevresinde yürüyüş yapma, balık tutma, yelkencilik gibi birçok olanak sunulmaktadır.

Geçmişte Jamaika Göleti üzerinde buz pateni yapıldığı, hatta bunun için karnavallar planlandığı bilinmektedir. Ancak günümüzde buz üzerinde meydana gelebilecek çatlaklar ve kırılmalar sebebiyle ziyaretçilere bir tehlike oluşturmamak adına gölet üzerinde buz pateni yapılmasına izin verilmemektedir.

6- Arnold Arboretumu

Harvard Üniversitesi’ne bağlı olan Arnold Arboretumu, 1972 yılında kurulmuştur ve Kuzey Amerika’nın en eski kamu arboretumudur. Boston Park Sistemi’nin en büyük ikinci parkı olan Arnold Arboretumu’nda canlı koleksiyonu içerisinde 14,980 bitki bulunmaktadır. Ayrıca, Acer, Fagus, Forsythia, Taxodium, Pinus, Lonicera, Magnolia, Malus, Quercus, Rhododendron, Syringa, Paulownia, Albizia, Ilex ve Gleditsia gibi türler özellikle vurgulanmakta ve korunmaktadır. Arboretum içerisinde çeşitli araştırma gezileri ve çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Arnold Arboretumu’nun peyzaj tasarımı bitki bilimci Charles Sprague Sargent ve Frederick Law Olmsted tarafından gerçekleştirilmiştir.

Yaklaşık 73 metre yüksekliği ile Boston Park Sistemi içerisindeki en yüksek nokta olan Peters Tepesi, Arnold Arboretumu içerisinde bulunmakta ve ziyaretçilere muhteşem bir Boston manzarası sunmaktadır. Park içerisindeki Kaşifler Bahçesi ile dünyanın dört bir yanından getirilen ilginç bitki türlerini keşfedebilir, Larz Anderson Bonsai Koleksiyonu ile arboretum içerisindeki en olgun ağaçları görebilirsiniz⁵. 

7- Franklin Park

2.13 km²’lik bir alanda yer alan Franklin Park, Boston Park Sistemi’nin en büyük ve en son bileşenidir. Boston şehrinin en büyük parkı olarak da karşımıza çıkan Franklin Park içerisinde gezilecek kent ormanı, rekreasyon ve spor alanları ve yaklaşık 10 km’lik yaya yolları yer almaktadır. Daha çok kırsal ve doğal bir peyzaj ortamı sunan Franklin Park içerisinde bir hayvanat bahçesi de bulunmaktadır. Parkın orijinal ismi değiştirilmiş ve Benjamin Franklin adına bu isim verilmiştir.  

Boston Park Sistemi, sadece Amerika Birleşik Devletleri’nde değil tüm dünyada bilinen ve örnek alınan bir kentsel planlama projesidir. Öyle ki, The Trust for Public Land olarak adlandırılan ve gelecek nesiller için daha yaşanabilir toplum ve çevre sağlamayı amaçlayan bir kuruluş tarafından yayınlanan 2013 yılı ParkScore değerlendirmesine göre Boston, 50 adet yoğun nüfuslu Amerika şehri arasında en iyi park sistemine sahip üçüncü şehirdir². ParkScore değerlendirmeleri; kentlerdeki parkların ortalama boyutu, bu parkların kapladığı alanın şehrin yüz ölçümüne oranı, bir parkın 800 metre yakınında yaşayan nüfusun yüzdesi gibi birçok farklı parametreye dayanmaktadır. Şehirliler ve kent parkları arasındaki ilişkiyi anlatan yazımızı beğendiyseniz Doğanın İnsan Sağlığı Üzerindeki Psikolojik Etkileri başlıklı yazımıza da göz atabilirsiniz.

Kaynaklar:

1. ÖZDEMİR, A. (2009). Katılımcı Kentli Kimliğinin Oluşumunda Kamusal Yeşil Alanların Rolü: Ankara Kent Parkları Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi(1), s. 144-153.
2. Wikipedia.org. 2020. “Boston”. https://en.wikipedia.org/wiki/Boston. (Erişim Tarihi: 28.12.2020)
3. “Boston Park Sistemi İçerisindeki Kent Parkları” başlığında buradan faydalanılmıştır: Wikipedia.org. 2020. “Emerald Necklace”. https://en.wikipedia.org/wiki/Emerald_Necklace. (Erişim Tarihi: 28.12.2020)
4. PERYSINAKI, A.-M. (2010). Su Peyzajı Projeleri, Kültür ve Doğayı Buluşturmak İçin Peyzaj Tasarımı ve Doğal Süreçleri Nasıl Bir Araya Getirir? Boston Park Sistemleri Örneği ve Güneş Şehir. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 2(2), s. 223-229.
5. Emeraldnecklace.org. “Arnold Arboretum Features”. https://www.emeraldnecklace.org/wp-content/uploads/2015/11/Arboretum-Map-and-Features.pdf. (Erişim Tarihi: 28.12.2020)

Görseller:

1. Kapak Görseli ve ilk görsel freepik’ten alınmıştır.
2. Boston Park Sistemi Haritası (Orijinal Boyut): https://www.emeraldnecklace.org/park-overview/emerald-necklace-map/
3. Historicplaces.net
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Boston_Public_Garden
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_Avenue_(Boston)
6. https://en.wikipedia.org/wiki/Back_Bay_Fens
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Riverway
8. https://www.emeraldnecklace.org/park-overview/
9. https://www.emeraldnecklace.org/park-overview/
10. https://arboretum.harvard.edu/about/
11. https://www.emeraldnecklace.org/park-overview/